Tik-tak, tik-tak

Nieodłącznym i niezwykle ważnym dla społeczności miasta elementem wieży ratuszowej był zegar.

O znaczeniu Świdnicy, zamożności jej mieszkańców i ich aspiracjach niech świadczy fakt, że informacja o pierwszym na Dolnym Śląsku zegarze zamontowanym na wieży we Wrocławiu pochodzi z 1367 roku, a w Świdnicy zegar zamontowany został na pewno już przed 1393 rokiem. Zapisek kronikarski z tego roku, dotyczący pożaru wieży ratuszowej, mówi o tym, że spłonął też zegar „jakiego nikt nie posiadał w całym kraju”. Jego twórcą był mistrz Swelbel, budowniczy m.in. wspomnianego zegara wrocławskiego. Nowy zegar umieszczony został na wieży dopiero w 1450 roku, jednak i on nie przetrwał pożaru z 1528 roku.

Kolejny zegar zamontowano w 1555 roku. Wiemy o nim, że posiadał 24-godzinną tarczę i jedną wskazówkę, która odmierzała codziennie 24 godziny, począwszy od godziny 6 wieczorem. Jeśli wierzyć bezkrytycznie niektórym przedstawieniom ikonograficznym wieży, pierwsze zegary znajdowały się nie na oktogonie, ale nieco niżej, na kwadratowej części wieży. W 1593 roku tarcze zegarowe i mechanizm zegara przerobiono na wygodniejsze – 12-godzinne. Jak pisze Heinrich Schubert w swoim dziele poświęconym Świdnicy, 14 października 1593 roku zegar po raz pierwszy wybił „zamiast godziny 19, godzinę 1 po południu”.

Po pożarze w 1716 roku, kolejny mechanizm zegarowy został zamontowany na wieży w 1717 roku przez kłodzkiego zegarmistrza Andreasa Faulhabera. Naprawy zegara po zniszczeniach z okresu wojny siedmioletniej dokonał w 1765 roku świdnicki zegarmistrz Johann Andreas Krause. Powstałe wówczas prostokątne, drewniane tarcze zegarowe z arabskimi cyframi i stylizowaną tarczą słoneczną przetrwały do czasu zawalenia się wieży w 1967 roku. Do dnia dzisiejszego w Muzeum Dawnego Kupiectwa zachowało się niewiele elementów ratuszowego zegara. Są to dwie stalowe wskazówki minutowe o długości 130 cm ze złoconymi grotami i wskazówka godzinowa o długości około 120 cm z fragmentami mechanizmu. Wszystkie wskazówki mają stalowe ramiona, które pierwotnie zakończone były wolutowymi grotami ze złoconej blachy miedzianej. Tylne końce wskazówek zdobiły antropomorficzne półksiężyce ze złoconej blachy miedzianej. Doskonale zachowały się one na dwóch wskazówkach minutowych, natomiast wskazówka godzinowa przetrwała w postaci stalowego ramienia, na którym zachowały się niewielkie fragmenty złoconych końcówek.

Ocalały także fragmenty promieni słonecznych z tarczy, które pierwotnie miały długość około 33 cm oraz części kilku cyfr.

Na podstawie zachowanych fragmentów tarczy zegarowej, fotografii wieży, jak i inwentaryzacji rysunkowej z 1955 roku i projektu odbudowy z 1988 roku, pokuszono się o rekonstrukcję wyglądu i rozmiarów tarczy zegara ratuszowego. Główny jej element – kwadratowe pole, miało bok długości 2,5 m. Szczyt z palmetą ok. 60 cm wysokości, profilowana listwa ok. 20 cm szerokości. Koła miały: mniejsze - 135 cm średnicy, większe – 222 cm średnicy.

Źródło: Henrich Schubert „Szkice z historii miasta Świdnicy”, Dobiesław Karst „Zegar wieży ratuszowej” – referat na konferencję z okazji 45. rocznicy zawalenia się wieży ratuszowej.